Tümör belirteçlerine (işaretçileri), kanser tanısı için kullanılan kan testleri de diyebiliriz. Tümör belirteçleri kanser hücrelerinin ürettiği ya da kansere cevap olarak üretilen maddelerdir. Bazen iyi huylu hastalıklarda da artarlar. Aslında çoğu tümör belirteçleri, sağlıklı hücrelerde de az miktarda üretilir. Bununla birlikte kansere özgü üretim çok daha fazla olmakta, bu yüzden kanserin tanı ve takibinde kullanılmaktadırlar.
Tümör belirteçleri geleneksel olarak hem normal hem de kanser hücreleri tarafından üretilebilen; ancak kanser hücreleri tarafından daha yüksek miktarlarda üretilen protein yapılar veya benzer maddelerden oluşmaktadır. Bunlar kan, idrar, dışkı, tümörler veya diğer dokularda veya kanserli bazı hastaların vücut sıvılarında bulunabilir. Tümör belirteçlerinin çoğu proteindir. Bununla birlikte günümüzde DNA da oluşan değişikliler de saptanarak tümör belirteçleri olarak kullanılmaktadır.
Kanser bakımından farklı kullanımları olan iki ana tümör belirteç türü vardır: Kan dolaşımındaki tümör belirteçleri ve tümör doku belirteçleri.Dolaşımdaki tümör belirteçleri kanserli bazı hastaların kan, idrar, dışkı veya diğer vücut sıvılarında bulunabilir.
Tümörden parça alındıktan sonra ya da tümör operasyonla tümüyle çıkartıldıktan sonra şu amaçla kullanılırlar;
Hastanın doktoru, bir tümör dokusu veya vücut sıvısı numunesi alarak bunu, tümör belirteçinin seviyesini veya varlığını ölçmek için çeşitli yöntemlerin kullanıldığı bir laboratuara gönderir. Eğer tümör belirteçi, tedavinin işe yarayıp yaramadığını ya da nüks (hastalık tekrarı) olup olmadığını belirlemek için kullanılıyorsa birkaç kere üstüste ölçülmelidir.
Prostat kanseri için prostat spesifik antijen (PSA), yumurtalık kanseri için kanser antijeni 125 (CA 125), medüller tiroid kanseri için kalsitonin, karaciğer kanseri tanısı için alfa-fetoprotein (AFP) kullanılar. Testis kanseri ve yumurtalık kanseri gibi germ hücreli tümörler için insan koryonik gonadotropini (HCG) kullanılır. Günümüzde klinik ortamda en yaygın kullanılan tümör marker prostat spesifik antijendir (PSA). Şu anda mevcut olan sadece birkaç belirteç erken aşamada ve sadece yüksek risk altındaki hastaları tespit edebilir. Tümör belirteçleri bir kanser tanısı için altın standart değildir. Gerektiğinde biopsi yapılarak ilgili dokudan parça alınmalıdır.
Her tümör, özellikle kanserin erken evrelerinde, tümör belirteçlerinde bir yükselmeye neden olmaz. Doktorlar, hastalığın seyrini takip etmek, tedavinin etkisini ölçmek ve nüksü (hastalık tekrarını) kontrol etmek için tümör belirteç seviyelerindeki değişiklikleri kullanabilirler.
Tümör belirteçleri aşağıdaki nedenlerden dolayı her zaman güvenilir değildir: